Meer dan twintig jaar geleden mocht ik meedoen aan een talent assessment. Mijn leidinggevende en enkele collega’s bogen zich over mijn sterke en mijn te verbeteren punten. Ik was er zelf niet bij maar hoorde nadien dat creatief denken een van mijn groeipunten was. Ik was toen sterk in het uitvoeren van ideeën, zelf met een nieuw idee komen, lukte moeilijker. Toen ik vroeger deelnam aan een brainstorm, zat ik vaak naar een leeg blad te staren en kwamen er weinig ideeën in mij op. Nu heb ik slag om slinger ideeën. Meer nog, ik geef al jaren creativiteitstraining. Wat voor mij het grootste verschil gemaakt heeft, is terug leren kijken als een kind. Met alle zintuigen. Alsof je iets voor de eerste keer ziet. Zoals Faye in haar eerste levensjaren ook zal doen. En haar creatieve ouders vast zal imiteren.

De kunst van observatie

Het is voor elke organisatie cruciaal om haar observatievermogen te verhogen. Het is de capaciteit om samen meer opportuniteiten te spotten. Een onderneming met vijftig collega’s beschikt over honderd ogen, honderd oren, vijftig neuzen, vijftig monden en vijfhonderd vingers. Er zijn veel mogelijkheden om samen te zien, te horen, te voelen, te ruiken of te proeven. Dat kun je door medewerkers individueel aan te zetten tot observeren en hen te leren om anders te kijken. Bijvoorbeeld doordat ze foto’s nemen van dingen die hen opvallen en interessante observaties in een notaboekje noteren. Dat kunnen waarnemingen zijn in de eigen afdeling, in de fabriek, bij klantenbezoeken of tijdens leveringen en telefonische gesprekken. Dit initiatief kan bij collega’s mogelijk onwennig overkomen. Sommige zijn het waarschijnlijk niet meer gewoon om te observeren. Ze kunnen het echter op gelijk welk moment weer leren. Bijvoorbeeld door hen gedurende enkele weken foto’s te laten nemen en notities te maken. En om deze daarna met elkaar te bespreken. Door er met elkaar over te praten, leren collega’s hoe ze zelf ook beter kunnen stilstaan bij schijnbaar doodgewone dingen en zo details of patronen ontdekken die hen eerst niet waren opgevallen. Op de koop toe is het een plezierige bezigheid.

Deelnemers boekvoorstelling Innoshock bedenken ideeën met foto’s op hun smartphone

Observeer terwijl je andere dingen doet

Tijdens creativiteitsopleidingen geef ik deelnemers de opdracht om tussentijds te gaan observeren. Het gebeurt vaak dat ze zeggen: ‘sorry, het is mij niet gelukt, het was te druk’. Maar eigenlijk heb je er geen extra tijd voor nodig. Het kan op gelijk welk moment: in de supermarkt, in de tuin, tijdens het autorijden, aan de keukentafel, in het treinstation, op reis, tijdens het surfen. Je kunt overal interessante dingen observeren. In een drukke winkelstraat waar verkopers via creatieve communicatie de aandacht van de voorbijganger willen vangen maar even goed tijdens het fietsen stilstaan bij wat je opvalt. Zo had Valérie, een van de deelnemers aan een training, aan haar zesjarig zoontje voorgesteld om de observatie-oefening samen te maken. Tijdens hun wandeling in de wijk die ze tijdens de lockdown al tientallen keren hadden gemaakt, hadden ze nu beter gekeken en heel wat dingen gezien die hen nooit eerder waren opgevallen.

Het komt erop aan een mentale switch maken in je hoofd. En bewuster je zintuigen in te zetten bij waar je voorbij komt of wat je pad kruist.

Koppel het aan een uitdaging

Observeren op zich is al heel waardevol. Even stil staan, de nodige tijd besteden aan wat je opvalt en vanuit een andere invalshoek leren kijken, zorgt dat je bewuster door het leven gaat. Maar je kunt er ook veel nieuwe ideeën mee opdoen. Zeker als je de observaties samen met collega’s bespreekt. Misschien zie je er zelf een half idee in en kan een collega het verder aanvullen tot een volwaardig idee. Door de inspiratie die je tijdens het observeren opdoet te koppelen aan producten of diensten van jouw organisatie en daar nieuwe ideeën uit te puren, zien collega’s de voordelen ervan beter in.

Reflecteer in drie stappen

1. Omschrijf wat je precies hebt gezien. Zoom daarbij in en uit en probeer extra details te ontdekken. Zoals in onderstaande foto waar je heel wat dingen kunt in ontdekken.

2. Probeer het concept achter de foto te begrijpen. Bijvoorbeeld waarom een grote letter is gebruikt in ‘HONDEN’. Of als je nog beter kijkt, zie je dat het bovenste bord voorheen een bord voor fietsers was en dus gerecycleerd werd. Vaak zitten er meerdere concepten in een foto. En door samen te kijken, verhoog je die kans.

3. Wat kun jij daar nu mee? Probeer iets te doen met de informatie of inspiratie uit de observatie. Bijvoorbeeld door zelf ook bepaalde dingen te recycleren of in je bedrijfsnaam bijvoorbeeld een hoofdletter aan te brengen. Zo ben ik zelf mede-oprichter van vzw EduNext. Doordat we in onderwijs actief zijn en we scholen daar de volgende stap naar de toekomst helpen zetten, zorgt die hoofdletter in het midden dat de boodschap beter over komt.

Tijdschriften en kranten

Magazines bevatten vaak een reservoir aan ideeën. Analoog of digitaal, het maakt niet uit. Het komt er wel op aan dat je je brein de kans geeft om te verbinden met wat je ziet. Je kunt immers te snel bladeren waardoor je de kans op connecties mist. Je kunt ook te traag gaan en beginnen lezen (waar overigens niets fout mee is). Voor observatie heb je de juiste snelheid nodig. Zelf maak ik in opleidingen nogal eens gebruik van de weekend magazines van De Standaard of De Morgen. Dat zijn tijdschriften die rijk zijn qua beelden, koppen, quotes en cartoons. Die zorgen vaak voor extra inspiratie en nog niet verkende paden. Voor technische brainstorms kun je gespecialiseerde tijdschriften kiezen. Als die ook nog eens uit een andere sector zijn, kunnen deelnemers op heel verrassende concepten komen.

Scroll door je foto’s op je smartphone

Ook je telefoon kan een schat aan informatie bevatten. Vroegere foto’s opnieuw bekijken, kan tot mooie ideeën leiden. Zo was Angelo Lauwaerts ooit in de supermarkt en moest hij van zijn vrouw zwanworstjes meebrengen. Omdat hij niet wist welk merk (en dat kan belangrijk zijn 😉) nam hij een foto van twee soorten en stuurde die naar zijn vrouw. Toen hij later die foto tegenkwam, besefte hij dat de blikjes stapelbaar waren. In het chemisch bedrijf waar hij toen werkte, waren hun vaten dat niet. Zo had hij meteen een mooie verbetering te pakken!

Verdwaal eens op het internet

Het gebeurt op het wereldwijde web soms dat je iets onverwachts en bruikbaars vindt terwijl je naar iets anders op zoek was. Zonder gericht te zoeken plots op een interessante vondst stuiten. Het vergt op dat moment aandacht om te onderzoeken wat je hebt gevonden. Een alertheid die de Britse leraar muziek miste toen in zijn klas twee van de vier toekomstige Beatles zaten. Maar die Georges de Mestral wel had toen hij op een avond na een boswandeling samen met zijn hond terug thuis kwam. Het dier hing vol klitten die hij er moeilijk af kon halen. De Mestral had de opmerkzaamheid om die klitten onder zijn microscoop te onderzoeken en zag allemaal haakjes die zich rond de lussen van de vacht hadden vastgezet. In plaats van dat als een probleem te zien, zag hij een gigantische opportuniteit. Het zou hem wel nog jaren kosten eer hij erin slaagde om Velcro (velours – crochet) te ontwikkelen maar het basisconcept deed hij die avond bij toeval op. Af en toe verdwalen in je boekenkast, op internet of op zolder, het kan tot mooie ontdekkingen leiden.

Imiteer de grootste uitvinder

Soms kun je oplossingen voor problemen of uitdaging gewoon in je omgeving zien. In enkele miljoenen jaren heeft de natuur oplossingen voor de meeste complexe problemen ontwikkeld. Altijd op een milieuvriendelijke manier en met minimale energie. Dieren en planten leerden in extreme omstandigheden overleven door zich telkens en geleidelijk aan te passen. Tal van innovaties haalden mosterd in de natuur. Zo zijn er bijvoorbeeld speciale coatings voor boten en zwempakken die gebaseerd zijn op haaienhuid. De fijne ribben zorgen voor snelheid en verhinderen partikels om zich eraan vast te hechten. Het gevolg is dat je een hoge snelheid kunt halen met geringe inspanning. Voor dergelijke observaties heb je vaak meer gespecialiseerde kennis nodig. Het kan een idee zijn om in jouw team een bioloog of een antropoloog aan te nemen die op wetenschappelijke exploratie gaat voor de uitdagingen in jouw vakgebied.

Ga undercover

Je kunt ook gaan observeren op locaties waar ze jouw product of dienst verkopen of gebruiken. Laat je door een verkoper adviseren. Stel vragen over andere merken of waarom hij bepaalde producten of diensten al dan niet aanbeveelt. Of luister mee met andere klanten die met de verkoper in gesprek zijn. Ben je meerdere keren in dezelfde winkel geweest, neem dan je masker af. Meestal krijg je nog extra informatie.

Howard Schultz van Starbucks bezocht elke week minstens één shop en deed niets anders dan een koffie drinken en mensen observeren. Elke keer deed hij goede ideeën op. Niets mis met marketing rapporten. Zelf op pad gaan, is beter. Zoals CEO David Vanheede van de gelijknamige Environment Group (inzameling van bedrijfsafval) enkele jaren terug zelf een dag mee ging om als vuilnisman afval op te halen en zo voeling te houden met de uitdagingen waar zijn werknemers mee geconfronteerd werden.

Zin in een observatieworkshop?

Geloof je ook in de kracht van observatie? Zou je die kracht in jouw onderneming willen aanscherpen en tegelijk waardevolle ideeën opdoen voor jouw organisatie? Dan kun je starten met een workshop waarin collega’s observatietechnieken leren en oefenen. Door ze de concepten achter hun observaties te laten toepassen op een van je bedrijfsuitdagingen, vergroot je het observatievermogen van je organisatie en krijg je er waardevolle ideeën bij.

Stuur in dat geval een mail naar dirk@dirkdeboe.be of bel mij op 0474/949448